BRUG

Volgens mij wordt Nijmegen altijd beschreven vanuit de Waalbrug. Iedereen, maar dan ook iedereen gebruikt met liefde of tenminste toch enige genegenheid dat beeld van over de brug komen, Nijmegen binnengaan. En nu wij sinds kort een vooraanstaande plaats in nemen in de filedichtheidsmonitor kun je vaak lekker lang genieten van die prachtige majestueuze aanblik die de Waalbrug biedt. Volgens mij is de afstelling van de verkeerslichten en de daarmee gepaard gaande beperkte doorstroom van het verkeer gewoon een slimme marketingtruc van de mensen die onze goede stad op de kaart willen zetten. Boos opzet voor de goede zaak. Kan niet schelen hoe, als er maar over je gesproken wordt.

Nijmegen is over de brug komen. Nijmegen is geen brug te ver. Voor niets, voor niemand. Een Nicaraguaanse gast, het was in de tijd dat de stad zijn stedenbanden nog serieus nam, – dat waren nog eens tijden – beschreef de stad als bruid van de rivier en zag de brug als een uitnodiging aan iedereen om te komen en te genieten van de stad. De stad waarover Guillaume van der Graft al schreef over het rijzen en dalen van de straten. Het is alsof de stad ademhaalt. Kortom leeft.

De brug was voor mij de verbinding naar de geboortegrond van mijn vader. Eenmaal de brug over was ik in een ander land. In ieder geval in een ander bisdom, maar ik denk niet dat zoiets heel veel mensen nu nog interesseert. De brug verbond en verbindt mij met de rest van het land, ja zelfs met Arnhem, de brug te ver.

En nu komt er bijna een nieuwe brug. Ooit dachten we dat er wel vijf bruggen Nijmegen met de overzijde zou gaan verbinden. Het worden er vier, waarvan een uitsluitend voor treinen, een voor de fiets. Nog lang niet gek Tenminste niet zo gek als dat plan om een kabelbaan aan te leggen over de rivier, om zo noord en zuid te verbinden. Ik zei al: kan niet schelen hoe, als er maar over je gepraat wordt Maar ja, als je ooit een bergspoor hebt gehad, ook al lag dat dan net buiten de gemeentegrenzen, maar het was wel onze tram, dan zou een kabelbaan toch eigenlijk ook moeten kunnen.
En vanuit die kabelbaan hadden we dan de grens over kunnen steken. Van Romeins naar Bataafs gebied. Een kabelbaan als bruggetje naar het ander onderwerp van deze middag Kan het gezochter om zo ook nog even bij de canon uit te komen. Ik heb mijn huiswerk gedaan. Nijmegen figureert driemaal in de Canon van Nederland. Ik citeer uit het venster van de Romeinse Limes: “Maar bij Nijmegen verrees een kamp dat twee legioenen van 6.000 man kon herbergen”. Een paar honderd jaar later lees ik bij Karel de Grote: “Veronderstelt wordt dat Karel ook in Nijmegen een palts had, de Valkhof.” De Valkhof? Kom nou gauw, wij weten wel dat het Het Valkhof moet zijn. Ach ja, ook deze canon schiet wel eens mis. Tenslotte wordt Nijmegen nog een keer genoemd als wijkplaats voor een angstige stadhouder Willem V. Drie keer in de canon, maar niets over de brug. Niet de oude, niet de nieuwe. De oude pronkt wel fier in onze Nijmeegse Canon.
Ik was onlangs bij de tandarts te gast. Zij keek wat meewarig, toen zij aankondigde dat ik waarschijnlijk binnenkort aan een brug zou moeten. Ik voelde mij meer Nimwegenäör dan ooit. De stad een nieuwe brug, dan ook ik een nieuwe brug. Dat is nog eens meeleven met het wel en wee van je stad.

© Jan Th.A.E. Roelofs, November 2013

Meer columns van Jan Roelofs zijn te vinden op zijn website: www.roelofs.eu

AFKOMST
Ik laat mij er graag op voorstaan dat ik een echte Nimwegenäör ben. Het staat op mijn identiteitskaart. Daar staat onbetwistbaar: Geboorteplaats Nijmegen. En dat kaartje heb ik van de Burgemeester van Nijmegen gekregen en is nog geldig tot 4 april 2018. Er is zo op het eerste gezicht dus geen twijfel mogelijk. Ik ben een Nimwegenäör. Geboren en getogen. Ik mag dat met recht roepen. En nee, Ich bin kein Berliner. Bovendien geloof ik ook niet dat je dat wordt, hoe hard je het ook roept en hoe vaak het je ook nagezegd wordt. Ik bin een Nimwegenäör. Uit het Waterkwartier. Maar de eerlijkheid gebiedt mij wel te zeggen dat ik niet het Oud-Burgerrecht heb. Daarvoor moet je een paar generaties langer uit Nijmegen komen, want dat recht werd voor het laatst in 1810 verleend en toen waren mijn voorvaderen nog brave keuterboertjes in Huissen en later in Lent. Mijn vader werd geboren in de Lentse Vossepels. Dat hoort nu wel bij Nijmegen, dus door die grenscorrectie ben ik in ieder geval nu wel een tweede generatie Nijmegenaar. Mijn vader werd alsnog met terugwerkende kracht in Nijmegen geboren.
Ik ben geboren in 1945, eind 1945. Ik heb weinig herinnering aan mijn eerste levensjaren. Maar uit de familieverhalen heb ik wel begrepen dat er in die tijd bij ons thuis Canadese militairen ingekwartierd hebben gezeten. Vraag me niet hoeveel. Een naam is er uit die verhalen bij gebleven. Jack. En steeds als die naam viel zag ik zowel bij mijn moeder als bij mijn oudste zus, rond die tijd 17, 18 jaar, een zekere vertedering optreden, hoe klein ik ook was. Hun gezicht werd nog zachter dan het van nature al was. En misschien hoorde ik hen ook wel heel zachtjes Jack lispelen. Maar misschien verzin ik dat ook allemaal wel, maar dat doet aan het verhaal niets af. Er zijn snoodaards die mij besmuikt wel eens toegevoegd hebben dat ik best wel eens van een Canadees had kunnen zijn. Geboren in december 1945. Zou kunnen. Mijn Engels is redelijk, maar ik weet niet of zoiets genetisch wordt bepaald.
Een paar jaar later is Jack nog eens op bezoek geweest. Een paar dagen en ik kreeg van hem een heel mooie houten miniatuurmotor van de Wegenwacht. Ergens in een oude schoenendoos moet nog een vergeelde foto van hem liggen. En nee, ik lijk in niets op hem.

Dan zou ik nog meer moeten hebben van een veel verdere voorvader van me. Ik werd geboren in het Waterkwartier. Heel vroeger woonden daar Romeinen in Ulpia Noviomagus. En wie weet waren er ook wel wat mensen vanuit Lent en Huissen overgestoken om daar handel te drijven. Ik heb een burgemeester ooit laten zeggen dat je in een echte Nijmegenaar nog altijd de mengeling van de zuidelijke Romein en noordelijke Bataaf herkent. Ik had en heb geen enkel bewijs om die vooronderstelling te staven. Maar ik vind het de moeite waard om er over te mijmeren. Want net zo belangrijk en onzeker als de vraag waar we naar toe gaan is de wetenschap waar we vandaan komen.
In mijn echte stamboom ben ik terug tot mijn oudbetovergrootvader waarvan ik alleen maar, en dat nog met enige twijfel, weet dat hij in 1671 trouwde en ook Jan heette en Roelofs met twee ff schreef. En in die lange lijn ben ik verder geen Romein of Canadees tegen gekomen. Zelfs niet in de marge. Alleen in de verhalen.

Jan Th.A.E. Roelofs

Meer columns van Jan Roelofs zijn te vinden op zijn website: www.roelofs.eu

Licht

Ik ben geboren in de donkere dagen voor Kerstmis. Ik weet niet of die net na de oorlog ook al romantisch waren of dat het toen nog vooral een kwestie van overleven was. Er woei op mijn geboortedag een matige wind uit het zuid-oosten. Het was een koude dag met een gemiddelde temperatuur van 2.6°C en een gevoelstemperatuur van minus 2.5°C. En de zon scheen die hele dag niet. Maar gelukkig viel er geen neerslag. Ik werd geboren in een huis waarin geen centrale verwarming was. In de voorkamer stond een haard, in de keuken een kachel. En om nu aan te sluiten bij het thema van vandaag: mijn geboortehuis had geen elektriciteit. In de voorkamer en de woonkeuken hadden wij gaslicht. En op de slaapkamers brandden zo nodig petroleumlampen. Nog herinner ik mij de dansende schaduwen op de trap als ik door mijn vader of moeder naar bed werd gebracht. Ik had nauwelijks door dat het onze eigen schaduwen waren. Het leken wezens uit een andere wereld die stil met ons in een flakkerende dans de trap mee naar boven opliepen.

Ik was 4, bijna 5, toen wij verhuisden naar een andere bovenwoning, een paar huizen verderop. Wat voor weer het die dag in oktober was? Dat doet er voor de sfeertekening niet zo toe en leidt alleen maar af van het eigenlijke onderwerp. Deze column heet niet voor niets ‘Licht’.De reden waarom wij van het ene bovenhuis naar het andere verhuisden en dan ook nog zo dicht bij elkaar, was dat in ons nieuwe huis er elektriciteit was. Er ging een wondere wereld voor mij open. Je draaide aan een knopje en zie er was licht. Je voelde je de Schepper gelijk. Je hoefde niets eens te zeggen: “Er zij licht”. Nee, met een simpele handbeweging kon zelfs ik, nog geen 5 jaar oud, als ik op mijn tenen stond bij het lichtknopje en scheidde ik het licht van het donker.
Of dan was er nog dat spelletje, overgebleven uit de tijd dat ik de petroleumlamp mocht uitblazen. Nu, in het nieuw huis blies ik naar de lamp en hup, het werd donker. Mijn vader speelde dat spelletje graag met mij mee en ik wilde nog geloven dat ik het was die het elektrisch licht uitblies.
Heel snel werd het elektrisch licht ook voor mij de gewoonste zaak van de wereld. De betovering verdween. Licht was er. En niet alleen licht, maar tal van elektrische apparaten. De was ging niet meer op de hand. Nog zie ik het verhitte gezicht van mijn moeder boven de tobbe, tot dat er simpele wasmachine kwam. Er kwam een stofzuiger en nog veel meer. Schemerlampen die de grens tussen dag en avond verzachten en later veel later een televisie. Maar toen was ik al bijna het huis uit.

Ik heb nog een keer iets met licht gehad. Toen ik stage moest lopen bij de Splendor. De academie waar ik op zat, eiste dat je een fabrieksstage liep om het leven van de arbeider aan den lijve te voelen. Daar bestond in de jaren 60 nog een romantisch beeld over. Ik kwam aan de lopende band waar autoachterlichten werden gemaakt. Nog zie ik de vernietigende blikken van de vaste medewerkers, omdat door mijn onhandigheid het productietempo en dus de premie schrikbarend omlaag vloog.
Op de tentoonstelling ‘Terug in de elektriciteit’ had ik verwacht er achter te kunnen komen of ik inderdaad was geboren in een van de laatste huizen in de stad die nog niet op het elektriciteitsnet was aangesloten. Maar daar bleek de expositie helemaal niet over te gaan. En ook niet over de Splendor. Wel over Alewijnse en NXP. En over Smit. Maar daar had ik niets mee. Wel mijn broer, die was jarenlang vertegenwoordiger geweest en had laselektroden bij smederijen in Oost-Brabant gesleten. Mooie soortnamen: Universalis, Resistent, Omnia. Bijna een Roomsche litanie.
Ik had gehoopt op de tentoonstelling iets te vinden dat een licht kon werpen op mijn persoonlijke geschiedenis. Maar dat blijft nu in het duister gehuld. Totdat daar meer duidelijkheid over komt, blijf ik maar vertellen dat ik geboren ben in een van de laatste, zo niet het laatste huis zonder elektriciteit. Of dat waar is? Ik citeer dan ook graag Jan Brokken die ooit schreef: “De waarheid is nog een verhaal.”

Jan Th.A.E. Roelofs

Meer columns van Jan Roelofs zijn te vinden op zijn website: www.roelofs.eu