KEIZERLIJK GOED

Nijmegen profileert zich graag als keizerstad. Vooral Keizer Karel de Grote mag op de warme belangstelling van de Nijmegenaar rekenen. Zo kennen wij een Lionsclub die Nijmegen Keizer Karelstad heet, er is een Keizer Karel College. En verder zijn er in ieder geval een podium, een rijschool, een parkeergarage, een voetbalvereniging, een volleybalvereniging, een korfbalclub, een scoutinggroep en ja, het kan altijd nog erger, een stel bedrijfsmakelaars naar hem vernoemd. En dan is er natuurlijk het plein, zijn plein, het Keizer Karelplein. Daar is het zo druk en verkeerstechnisch, zeker voor de niet-Nijmegenaar, zo’n warboel dat het schier onmogelijk is om het parkje in het midden van het plein ongeschonden te bereiken. De meeste mensen kennen het stoere ruiterstandbeeld dat Albert Termote van onze keizer maakte alleen maar van de plaatjes. Maar ik kan u bevestigen dat het er staat, in al zijn verborgen glorie. En ’s avonds verschijnt de keizer als een nevelig spookbeeld aan de rand van het plein. Nijmegen is behept met Keizer Karel de Grote. Zo zelfs dat wij een levende replica van de keizer dit jaar vaak in de stad mochten verwelkomen. Een stoere verschijning, die enigszins afbreuk werd gedaan door die dooie parkiet die zich boven op zijn kroon had genesteld. Maar keizer Karel is niet de enige die Nijmegen zijn keizerlijke glans geeft. Zoals we zojuist hebben kunnen horen mogen we Keizer Augustus ook niet uitvlakken. Zonder Augustus was er misschien wel helemaal geen Noviomagus, Numaga of Nijmegen geweest en was onze nu zo mooie stad altijd maar een modderig plekje aan de oevers van de Waal gebleven. Was Karel De Grote er mogelijk zelfs achteloos aan voorbij gegaan of, misschien erger nog, had zich in Arnhem op hoogte 80 gevestigd. Hadden die podia, sportclubs, onderwijsinstellingen, rijscholen en serviceclubs mooi allemaal naar een andere naam kunnen zoeken. We mogen Keizer Augustus dus wel dankbaar zijn. En wat doen wij dan als stad om deze illustere beroemdheid te eren? Vernoemen wij dan een flinke straat, een doorgaande weg, een fors plein naar hem? Richten wij gelijk voor Keizer Karel en Keizer Traianus dan een uit de kluiten gewassen standbeeld voor hem op en plaatsen dat op een waardige naar hem vernoemde locatie? Nee hoor, aan de rand van de stad, daar waar Nijmegen nog net geen Arnhem is, noemen wij een ovatonde naar de keizer. Ovatonde, alleen dat woord al, doet het glazuur van mijn tanden springen. Een ovatonde die overgaat in de Keizer Hendrik VI-singel. Nota bene een in Nijmegen geboren keizer wordt weggestopt in een singel (geen boom noch gracht te bekennen overigens). Keizer Augustus en vooruit dan maar ook Keizer Hendrik VI verdienen meer. Nu pleit ik niet direct voor een werkgroep of commissie die onder gemeentelijke aansturing op zoek gaat naar een meer waardige waardering voor beide heren. Dat zou alleen maar tot vertraging en extra kosten leiden. Het zou in ieder geval mooi zijn als hun singel, respectievelijk plein ooit bewoond zouden worden en zij de naamgever zouden worden van een echt adres met een huisnummer erbij in plaats van een non-plein of –singel in een nu nog nauwelijks ontgonnen woestenij.

Ik merk dat allengs deze column een soort manifest wordt om de keizerlijke glans van Nijmegen op te poetsen. Dat verdient de stad, dat verdienen de keizers, zo nauw verbonden met deze stad. Dat zijn we als het ware aan hen verplicht. En een andere reden is dat we op die manier ook de woorden van het onvolprezen Nijmeegse stedenlied waarmaken. Een lied waarvan ik vind dat het eigenlijk de opening van elk geschiedeniscafé zou moeten opluisteren. Want in dat lied bezingen we toch niet voor niets Nijmegen als stad der Bataven, als stad aan de Waal. Die wij willen bezingen in klankvolle taal. Als Gelderlands parel en daar komt het: als keizerlijk goed. Dat brengen wij huld’ en eerbiedige groet. Mooie slagzin trouwens ook: Nijmegen, keizerlijk goed.
©Jan Th.A.E. Roelofs

November 2014

MUZIEK OP HET VALKHOF
In mijn vroegste jeugd was het op zondag altijd mooi weer. En niet zo maar een beetje mooi weer. Echt mooi weer. Wat voor een seizoen het ook was er scheen altijd een mild lentezonnetje en mocht het een beetje te warm worden dan blies er een zoel windje. Zulke zondagen zijn nu een uitzondering. Huidige zondagen herinner je je namelijk niet, die maak je mee. Maar die prachtige zondagen van vroeger zijn pure herinnering en in die herinnering worden ze steeds maar mooier en mooier.

En op zo’n zondag neem ik mijzelf aan de hand van mijn vader weer mee naar het Valkhof. Het park is gevat in een gouden zonlicht, zacht gefilterd door het majestueuze bladerdak van de hoge bomen. Als we komen aanlopen horen we al de klanken van de Postharmonie. Die geven een zondagochtendconcert. Het is zo lang geleden dat de muziekkiosk er nog staat. Mijnheer Cuppens is de dirigent en de vrijer van mijn zus speelt piccolo in dit orkest. Mijn vader wijst mij, zonder iets te zeggen, op de eekhoorntjes die hoog in de bomen tikkertje met elkaar spelen. Ik wil enthousiast iets vertellen, maar mijn vader maant mij geluidloos met een vinger op zijn mond tot stilte. Als het concert is afgelopen klinkt er een applaus, dat zacht verwaaid in de lentewind.
Er heeft altijd muziek geklonken op het Valkhof. Bij Karel de Grote kwamen er vast troubadours langs om de kille avonden te verwarmen met hun spel en zang. Dat is zo lang geleden dat er nog geen herinnering was aan milde zondagochtenden. Die kwamen pas veel later. En die herinneringen werden ingehaald door nog meer hedendaagse muziek. De muziekkiosk leek die in de weg te staan, werd afgebroken en maakte ruimte voor eigentijdse en alternatieve muziekprogramma’s. Sinds die tijd heb ik nauwelijks nog een eekhoorntje in het Valkhof gezien. Misschien houden eekhoorntjes niet van elektronisch versterkte muziek en konden zij de overgang van de postharmonie naar de dag van het levenslied niet aan.

Ik vraag me af of er in de bunker onder het Valkhof ooit gemusiceerd is. Of de soldaten die van daaruit de Waalbrug in de gaten hielden een accordeon of mondharmonica bij zich hadden om de verveling van het wachten op het onvermijdelijke tegen te gaan. Ik denk haast van niet. Hooguit zullen ze zacht voor zich uit hebben geneuried van Lili Marleen en de aller fanatieksten zongen misschien wel tegen beter weten in van de Fahnen hoch en die Rheien fest geslossen.
Een bunker onder het Valkhof. Wat moet je er nu nog mee? Niet nog weer een oorlogsmuseum, toch? Nee, ik krijg een visioen. Een visioen dat best eens een nieuwe vrede van Nijmegen zou kunnen inluiden. Valkhof en Donjon. Het lijkt een bijna onontwarbare kluwen van over elkaar heen buitelende voor- en tegenstanders. Maar hier komt de oplossing die iedereen als muziek in de oren moet klinken. Destijds bij de aanleg van die bunkers is er natuurlijk een heel archeologisch depot naar de Filistijnen geholpen. Jammer, maar dat is zo. Wat is er dan op tegen om de bunkerresten die er nu nog zijn om te vormen naar het meest aannemelijke model van de Donjon. Dan komt er een Donjon die niet torenhoog oprijst, maar een die even diep afdaalt in de aarde! Een omgekeerde Donjon, architectonisch verantwoord. Het moet toch mogelijk zijn die historisch correct omgekeerd in de aarde te doen verzinken. Iedereen tevreden. De voorstanders hebben hun Donjon terug en voor de tegenstanders is die mooi uit het zicht verdwenen. En vanuit het diep in de aarde liggende topje van de Donjon moet er een verbinding mogelijk zijn via een gangenstelsel naar de Stratemakerstoren. Wedden dat we bij de aanleg van die gangen dan ook nog de Gouden Engel terugvinden. Ach, wat is het leven toch simpel. Gewoon even out of the box, beter gezegd out of the tower denken. Ja, er zit muziek in het Valkhof.

© Jan Th.A.E. Roelofs

Mei 2014

HAD KAREL DE GROTE SCHUILKELDERS?
Ik probeer altijd weer in mijn column voor het geschiedeniscafé de twee hoofdonderwerpen met elkaar te verbinden. Dat gaat de ene keer gemakkelijker dan de andere. Ik kan u verzekeren dat het deze keer geen sinecure was. Is er enig verband aan te brengen tussen de al of niet vermeende aanwezigheid van Karel de Grote in onze goede stad en het bestaan van schuilkelders? Een direct verband zie ik niet. Ik kan u dan op voorhand ook geen enkele verzekering geven dat deze exercitie ook dit keer tot een goed einde zal worden gebracht. Maar komaan, niets kan ons weerhouden. Daar gaan we. Ik neem u in gedachte mee.

Een paar weken geleden fêteerde mijn echtgenote mij op een weekendje Bergen. Het was zo’n weekend dat het officieel nog winter was, maar er niets was wat daar nog maar op wees. De winterbanden onder mijn auto waren eigenlijk het enige winterse aan dat weekend. Banden die met deze winter van geen enkel nut waren geweest. Het leek wel lente, daar in Bergen. Wij installeerde ons op een terrasje, het terras van de uitspanning met een naam die cachet gaf aan het weekend: d’Alderliefste. Vanuit mijn zonnige terrasstoel had ik vrij uitzicht op het straatnaambord. Daar prijkte in helder witte letters de naam van de laan. In Bergen heb je nauwelijks straten, de meeste straten zijn lanen. De naam luidde: Karel de Grotelaan. Mijn Nijmeegse hart maakte een vreugdesprongetje, nauwelijks te onderscheiden van de ritmestoornissen die mij normaliter treffen. Ik vroeg mij direct al wel af wat Bergen en Karel de Grote met elkaar gehad zouden kunnen hebben. Ik kon niets verzinnen. Eenmaal thuisgekomen ging ik eens op zoek of er nog meer steden waren die een straat, plein of laan naar Karel vernoemd hadden. Dat blijken er heel wat te zijn. Maar mijn vreugde werd getemperd door het feit dat een groot aantal vernoemingen niet onze Karel betroffen, maar Karel V. Die was vast ook wel eens in Nijmegen geweest, maar is toch niet echt onze Karel.

Karel de Grotestraten, lanen of pleinen vond ik naast in Bergen in Vlaardingen, Wijk bij Duurstede., Eindhoven, Sittard, Deventer en ja, ook in Brussel. En dan zijn er ook nog een aantal Keizer Karel vernoemingen, waaronder ons eigen Keizer Karelplein. Maar van die in Amstelveen, Haarlem, Vlissingen Biervliet, Sas van Gent en Maastricht is het niet duidelijk of die naar onze Karel of naar Karel V genoemd zijn. Misschien is er hier in het kader van het Karel de Grote-jaar wat missioneringswerk te verrichten.

Blijft de vraag open naar Karel de Grote en de schuilkelders.
Stel, ik zeg stel, dat ze de Donjon gaan herbouwen. Overigens iets waarvoor ik elke avond op mijn blote knietjes voor mijn bedje bid dat dat niet gebeurt, maar stel dat ze dat archeologisch depot helemaal in de war gooien, misschien komen ze dan wel een Karolingische schuilkelder tegen. Maar ik denk van niet. Schuilkelders zijn iets van later. En ik kan dat weten. Ik ben van december 45. Negen maanden daarvoor was het maart 45. Het was in die tijd dat mijn ouders de nacht doorbrachten in de kelder van het huis aan de Weurtseweg waar zij toen woonden. Ze woonden dichter bij het front dan bij de stad. Ze zullen elkaar in die bange nachten getroost hebben. Ik ben hen daar nu nog dankbaar voor. Want dankzij die schuilkelder sta ik nu hier en kan ik vertellen dat er geen Donjon moet komen. Karel de Grote heeft hem met eigen ogen ook nooit gezien. Ik bevind me in goed gezelschap.

©Jan Th.A.E. Roelofs
www.roelofs.eu

Maart 2014