JAARTALLEN

Ik ben een liefhebber van geschiedenis. Ook al ben ik nog opgegroeid in de tijd dat geschiedenisles op mijn middelbare school niet veel meer was dan het van buiten stampen en opdreunen van jaartallen. Mijn geschiedenisleraar van toen, die om mij verder onbekende reden de bijnaam Bolletje droeg, slaagde er niet in ook maar enig verband of inhoudelijke relatie tussen die gortdroge jaartallenrijtjes aan te brengen. Geschiedenis was voor mij in die tijd niet meer dan 1500 Karel V in Gent geboren, 1558 Karel V in Spanje gestorven. Een hoop onnutte kennis, die hoogstens in het vanuit een luie stoel meedoen aan een televisiequiz nog enige zin heeft.
Geschiedenis is ondanks alles heel erg belangrijk. Niet in het minst omdat ik er zelf deel van uit maak. En wat zouden we zonder geschiedenis moeten. Stel je nou eens voor dat er geen geschiedenis was, geen vroeger en toen, alleen maar nu en vooruit dan maar ook nog een beetje straks. Zonder geschiedenis ook geen geschiedeniscafé. Waar zouden we het dan die vier vrijdagmiddagen in het jaar over moeten hebben?

Maar gelukkig is er wel geschiedenis en hebben wij allemaal onze eigen geschiedenis. Geschiedenis die meer is dan geboren in 1945, getrouwd in 1970 en nog eens getrouwd in 2002. Geschiedenis is de verhalen tussen die jaartallen. Dit alles heb ik overdacht op een miezerige maandagmiddag, domweg gelukkig in de Van Langeveldstraat.
Ik las de flyer er nog eens op na (miste daarin de aankondiging van mijn column) en kan dan niet aan de verleiding weerstaan om onmiddellijk aan het googelen te slaan op de onderwerpen van het eerst volgende geschiedeniscafé. En dan lees ik over Prins Frederik. Eerder nooit van gehoord en mocht mijn leraar er het destijds wel over gehad hebben dan ben ik dat glad vergeten. Ik word altijd overvallen door de bijna onbedwingbare behoefte om de onderwerpen van een geschiedeniscafé op een ludieke en nauwelijks serieus te nemen manier met elkaar in verband te brengen. Vandaag gaat me dat niet lukken. Ik zie geen enkele mogelijkheid om prins Frederik en Maria van Gelre’s gebedenboek met elkaar in verband te brengen. Of het zou een heel geforceerd verband moeten zijn. Ik leer dat de prins als hoogste vrijmetselaarsbaas niet erg gecharmeerd was van al te christelijke tendensen in die mij verder onbekende beweging. Dat wetende wordt het al helemaal moeilijk om een min of meer geloofwaardige link tussen Frederik en Maria tot stand te brengen. Als ik dat wel zou doen zou ik de geschiedenis te veel geweld aan moeten doen. Terug dus maar naar de geschiedenis zelf, Geschiedenis die zich met een greintje overtuiging naar onze eigen hand laat zetten. Ik ben er van overtuigd dat er naast de jaartallen die ik destijds moest leren geen objectieve geschiedschrijving mogelijk is. We kleuren alles bewust of onbewust in met onze eigen ervaringen en verlangens. En ervaring, leerde Oscar Wilde mij, is de naam die wij geven aan de optelsom van onze vergissingen.
Nee, geschiedenis is een mooi maar bewerkelijk ding, dat je ook naar believen kunt laten rusten. Op mijn zoektocht naar staving van mijn opvattingen kom ik terecht bij een artikel van Hans Goedkoop in de NRC van 28 oktober 2006. Ja, zeg maar eens dat ik mijn zaken niet grondig voorbereid. Daarin verhaalt hij van de opening van een academisch jaar waarin de nieuwe studenten geschiedenis te horen krijgen (ik citeer) “de samenleving hecht niet aan geschiedenis. Geschiedenis richt zich op het verleden en de samenleving richt zich op de toekomst.[…en ] denkt u dat u hoe dan ook van de geschiedenis zult leren. Dat de samenleving hoe dan ook van de geschiedenis kan leren. Dat is een misverstand. Het enige wat de geschiedenis ons leert, is dat men er geen fluit van leert.” Einde citaat.
En daar sta je dan als vaste bezoeker van het Geschiedeniscafé, ondergedompeld in een schier oeverloze zee van kennis van het voorbije die, mocht Goedkoop gelijk hebben, niets toevoegt aan onze kennis. We leren niks van de geschiedenis. Laten we ons daar dan maar bij neerleggen en mee verzoenen. Hoef ik niet te zoeken naar niet bestaande verbanden tussen Maria’s gebedenboeken en prinsen van Oranje-Nassau.
Nee, we leren niets van de geschiedenis. Laten we er op deze vrijdagmiddag dan maar iets over leren. Over Frederik en over Maria van Gelre’s gebedenboek.

©Jan Th.A.E. Roelofs, september 2015

GRONDZAKEN

Ik ben geboren op Romeinse grond. Met een beetje goede wil valt het bovenhuis op de hoek van de Bronsgeeststraat en de Weurtseweg waar mijn wiegje stond, nog net binnen de grenzen van de burgerlijke nederzetting uit Romeinse tijd, van zo rond 70 na Christus. Op het bovenhuis had ik geen zandbak. Ik kan mij dan ook niet herinneren dat ik ooit iets heb opgegraven. Ook niet in de tuin van mijn vriendje, die heel luxe om de hoek in een benedenhuis woonde. Het enige wat ik mij van die tuin herinner is dat de vader van mijn vriendje elk jaar probeerde een gazonnetje in die achtertuin aan te leggen. Iets wat telkens mislukte omdat Wimpie en ik daar voetbalden of landje-pik speelden. Iets waar aarzelend opkomende grassprietjes maar moeilijk tegen konden. Misschien is het ook maar goed dat wij daar niet aan het graven zijn gegaan, want ons woongebied lag ook tegen het Romeinse grafveld aan. Nee, graven deden wij niet. Laten we het er maar op houden dat wij ons toen al bewust waren van een archeologisch bodemarchief dat zo ongeschonden mogelijk moest blijven. Ruim twintig jaar geleden verhuisde ik naar waar ik nu woon. Pal tegen de grenzen van waar ooit het eerste Romeinse legerkamp was en later het Xe legioen neerstreek. Een gebied waar stratenmakers ooit de grenzen van dat kamp en zijn faciliteiten vastlegde in het stratenpatroon. Totdat er een nieuwe riolering moest komen, de hele straat op de schop ging en er geen stratenmaker meer was die nog wist hoe dat stenenpatroon ooit gelegen had. En een stukje historisch inzicht ging verloren. Hoezo de oudste stad van Nederland, trots op zijn Romeins verleden?
Een paar jaar geleden ging mijn buurman zijn kruipruimte uitgraven tot een heuse ondergrondse verdieping. Hij was nog geen twee spaden diep toen hij tal van oranje brokstukken bovenhaalde. Wij wisten gelijk dat hij op kostbaar Romeins materiaal gestoten was. Althans dat dachten we. Ik nam een oranje brokstuk mee naar mijn werk. Ik wist tenslotte waar de stadsarcheoloog zijn kamertje had. Met van gespannen verwachting trillende knieën betrad ik zijn werkruimte. Ik verwachtte dat hij blij zou opspringen bij het zien van mijn unieke vondst. Maar niets van dat alles. “Dakpan uit de Holdeurn”, zei hij slechts, “Hebben we kasten van vol liggen.” Die dakpan uit de kelder van mijn buurman heeft nog jaren als presse-papier gediend op mijn bureau.
Romeins bouwmateriaal lijkt ook verwerkt te zijn in het Valkof, in de burcht. De burcht die een fikse twistappel is geweest tussen Nijmegen en Karel van Gelre. Voor een oprechte Nijmegenaar als ik ben, is Karel van Gelre een echte Arnhemmer. Weliswaar geboren in Grave en daardoor op het oog een gezellige Brabander, maar voor mij in hart en nieren toch een Arnhemmer. Zijn standbeeld staat niet op een plein in Grave maar wel degelijk in Arnhem, waar hij ook begraven is. Mijn stelling is daarmee voldoende onderbouwd. Karel verbleef geregeld in de Valkhofburcht, maar die lag in zijn tijd binnen de stadsmuren. Vroeger, maar ja wat is vroeger, konden de graven en hertogen van Gelre de burcht rechtstreeks bereiken, maar bij de 15^e eeuwse uitleg van de stad kwam de burcht binnen de stadsmuren te liggen. Aanleiding voor een heleboel heisa. Dan waren de hertog en de stad weer vriendjes, dan weer niet, dan weer wel. Toen ik daarover las en er nu weer over hoorde kreeg ik visioenen van de Rijdende Rechter. Maar ja, die was er toen nog niet, maar ik weet zeker dat hij een oplossing had gevonden. Als ik Rijdende Rechter in die tijd was geweest had ik het ook wel geweten. Ik had mij afgevraagd wat die Arnhemmer toch steeds in Nijmegen te zoeken had gehad. Ik kan me daar wel wat bij denken, maar dat geeft hem toch nog geen vrijbrief hier maar een beetje de grote sinjeur uit te hangen. Nee, als ik Rijdende Rechter was geweest dan had ik hem het recht van overpad, chauvinist als ik ben, mooi onthouden en hem gezegd in Arnhem te blijven. Ik zou hem streng hebben aangekeken en hebben toegevoegd: “Dat is mijn uitspraak en daar moet u het maar mee doen.”
©Jan Th.A.E. Roelofs, maart 2015